Vandaag op 1 december vieren we de geboortedag van Pierre Kemp (1886-1967). Dat er nog steeds levende belangstelling is voor zijn persoon en werk, blijkt ook uit het feit dat hij opgenomen is in de Delpher beeldbank Het Geheugen.
Het dichtwerk van Kemp blijft, ook voor wie er al langer mee bekend is, iets wonderlijks hebben, een bepaalde vreemdheid die poëtisch is omdat men er niet aan went.
Neem je bijvoorbeeld zijn bundel Stabielen en passanten ter hand (ook wel zijn “tweede debuut” genoemd, dan opent deze bundel met dit korte, ietwat mysterieuze gedicht, waarin je wat expressionisme proeft, misschien ook wel een beetje Jan Engelman, maar door de combinatie en de gebruikte “verfdoos” toch onmiskenbaar Kemp:
AKTE VAN BEROUW
De appels slapen in het blauwe licht. Er roert geen kind meer aan de witte winde. De ziel beschildert nu haar grijs gezicht en vraagt: hoe God haar nog zal vinden en of Hij niet verstoord zal langs haar gaan, omdat zij heeft zoo dwaas met verf gedaan.
Is het niet de dichter die ‘dwaas’ met verf doet, maar daar het kleurrijkste palet uit weet te scheppen?
Dat de dichter dwaas of ‘overal gek’ is, zal hij overigens niet ontkennen, het is bron van zijn lyrische inspiratie, die gelegen is in een zekere onbevangen uitbundigheid:
De grammofoonplaat uit de platenverzameling van Pierre Kemp die de dichter inspireerde tot het schrijven van ‘Gramophone DB 4930’ (collectie Universiteitsbibliotheek, Maastricht)
Gramophone DB 4930
Ik hoor in rood Ravel en eer ‘k het merk, bol ik mijn wangen en bugel ik mee met onvolkomen glans, maar even sterk een der fanfares uit Daphnis en Chloé.
’t Is uit. Ik glimlach om mijn prille waan
te menen, dat ik fel heb meegedaan.
Wat is dit nu ook eigenlijk geweest
wel anders dan een kort en simpel feest,
te blazen voor ’n denkbeeldige compagnie,
als ik in vermiljoen de dingen zie?
Pierre Kemp, 11 februari 1940 (gepubliceerd in Phototropen en noctophilen, 1947)
In 1946 vierde Toon Hermans een groot radiosucces met zijn liedje Ik ben Jansen, dat begin 1947 ook door hem op de plaat werd gezet.
Ik ben Jansen is een liedje in de trant van Louis Davids, over een kleine doodgewone man:
Ik draag een omgekeerde jas,
ik rol m’n shag uit een matras,
want ik ben het mannetje zonder kansen.
Ik ben het hoofd van een gezin,
maar er komt geen stuiver in,
want ik ben een doodgewone Jansen.
[…]
Ik ben Jansen,
ik ben een doodgewone man,
daarom heb ik in de wereld niks te zeggen.
Ik ben Jansen,
die het ook niet helpen kan
dat de witte kippen zwarte eitjes leggen.
(enzovoort)
Tijdens het ‘Gala 100 jaar Toon’ in Theater Carré, december 2016, heb ik iets verteld over de geestelijke verwantschap van Toon Hermans met Pierre Kemp. Dat verhaal, van ongeveer een kwartier, had gemakkelijk uitgebreid kunnen worden met andere voorbeelden. Hier komt er nog een.
In het voorjaar van 1961 (volgens het Verzameld werk op 26 april van dat jaar) schreef Pierre Kemp, niet over het kleine en gewone, maar over het grote dat we dikwijls zo gewoon lijken te vinden, hoewel het in feite toch niet zo gewoon en vanzelfsprekend is:
Allround Jansen
Alles is Jansen, alle knop en vrucht,
bergen en dalen, wateren en bomen.
De wind wil met de bloesems dansen.
De zon is Jansen en met hem de lucht
en alles wat mij maar kan overkomen.
Ik ben voor niets beducht,
ook God is Jansen.
Dat is van een welhaast franciscaanse geest, die ook in veel liedjes van Toon terug te vinden is.
Werkend aan een nieuwe bloemlezing uit het werk van Pierre Kemp, die na de zomer gaat verschijnen, kwam ik tussen zijn ongepubliceerde gedichten het handschrift tegen van nóg een Jansen-gedicht, geschreven op 26 april 1960 (op dezelfde dag dus als ‘Allround Jansen’, maar dan een jaar eerder).
Tijdelijk weer op zaal in het Bonnefantenmuseum Maastricht, dankzij de Chinese kunstenaar Hao Liangs (geb. 1983) in het kader van diens ‘Aura’-project:
Pierre Kemp, Zelfportret in rood krijt.
Geschilderd in de zomer van 1911. Pierre Kemp is dan 24 jaar en werkt als aardewerkschilder op de Société Céramique.
Het zou Kemp bijzonder veel deugd doen wanneer hij wist dat hij door een jonge Chinese kunstenaar uit het depot is bevrijd.
Pierre Kemp was een groot bewonderaar van de klassieke Chinese dichtkunst en van (de kleuren van) Chinees aardewerk.by
Kladgedicht van Pierre Kemp, 10 april 1962.
Nooit afgemaakt.
Mijn lezing:
P.K. bouwt gaarne steden van gedichten.
Hij is een grote urbanist.
met [variant: en houdt van] schilderachtig groen.
Hij heeft zo enige genre’s favorieten
en bruggen [?] de kleuren rose, oranje en vermiljoen
en buigt zich over de verschieten
Hij [onleesbaar] gaarne met textielen
en wenst Maastricht spoedig 100.00 zielen
en [variant: maar] luistert graag naar [nog oningevuld] Westen
Jeux d’eau dans la Villa d’Este
van Liszt.
Duidelijk is de verwijzing naar ‘Les Jeux d’eau à la Villa d’Este’ van Franz Liszt, hier te beluisteren in een opname van Georges Cziffra uit 1957.
Iets over de achtergrond van dit kladgedicht:
Op 10 april 1962, de dag waarop dit probeersel ontstond, ontving Pierre Kemp een brief van de Katholieke Radio Omroep waarin hem werd verzocht twee gedichten te schrijven die onderdeel konden vormen van een huldeklankbeeld voor burgemeester Michiels van Kessenich, die in mei zijn 25-jarig jubileum zou vieren. Kemp liet er geen gras over groeien en ging onmiddellijk aan de slag.
Vijf dagen later stuurde hij drie gedichten naar de KRO, onder de overkoepelende titel ‘Trajectum ad Mosam Dulce Sonans’.
Daarin is van de hierboven weergegeven snelle eerste aanzet vrijwel niets terug te vinden. Alleen het ‘Westen’ dat zo verweesd in het klad voorkomt, aan het eind van een nog incomplete regel. In het slotgedicht van ‘Trajectum ad Mosam’ schrijft Kemp namelijk over zijn dood en begrafenis: hem wacht niet ‘een graf in het Westen’, aan de Tongerseweg, waar zijn ouders en broer begraven liggen, maar op de begraafplaats Oostermaas.
‘Trajectum ad Mosam Dulce Sonans’ is te vinden in deel II van het Verzameld werk, p. 940-941.
Het hoeft niet te verbazen dat de homo eroticus Pierre Kemp gefascineerd was door Jeroen Bosch’ grote werk De Tuin der Lusten. Toen hij in 1959 nadacht over een geschikte titel voor zijn nieuwe gedichtenbundel, die uiteindelijk Garden 36, 26, 36 inches zou gaan heten, gooide ‘Tuin der Lusten’ alvast hoge ogen. Wel dacht hij erover om daaraan toe te voegen: ‘(zonder zijpanelen)’, waarmee hij vooral wilde aangeven dat hij helse onaangenaamheden, volgend op de als zonde gebrandmerkte lustbeleving, zoals zichtbaar op het rechterzijpaneel, in zíjn Tuin achterwege wilde laten. ‘Ik kan de arme mensjes met hun genetische drang zo moeilijk aan het kruis slaan, ook al is dit kruis een harp,’ schreef hij aan Harry Prick.[1]
De man in de harp (tweede van links).
In 1954 bezocht een van zijn Muzen, de ‘Vrouw in het Groen’ die voorkomt in De namiddag van een stille katholiek, het Museo del Prado in Madrid. Kemp had haar destijds naar eigen zeggen de groeten laten doen aan Bosch’ schilderij. Vier jaar later schreef hij aan Adriaan de Roover, die op het punt stond een reis naar Spanje te maken:
Mocht U daar ook komen en U wilt dit eveneens voor mij doen, vooral aan die man, die op het rechterpaneel (zijvleugel) in die harp hangt, dan zal ik U bijzonder dankbaar zijn. Het is een collega van mij, die op mijn manier ook in mijn harp hang.[2]
Na zijn terugkeer uit Spanje rapporteerde De Roover:
Ik heb de groeten van Kemp overgemaakt aan de man in de harp. Hij scheen er zich weinig van aan te trekken, want hij toonde mij zijn bloot achterste. Ik deed ook de groeten aan de naakte Maya. Die liet heel wat andere dingen zien.[3]
Waarop Pierre Kemp repliceerde:
Ik heb dit op een grote reproductie nog eens geïnspecteerd en zag nu dat de man door de snaren in twee helften wordt verdeeld en dat een snaar daarbij zijn genitaliën passeert. Die Jeroen Bosch dacht toch aan alles. Toch heb ik een groot bezwaar tegen zijn voorstelling van zijn Tuin der Lusten-de-luxe. Als U het Corpus vasorum Graecorum [overzichtswerk van antiek Grieks vaatwerk – w.k.] beziet, komt men op al die duizend mannen en jongelieden hier en daar tenminste een enkele erectie tegen. Bij Bosch is dit anders. Al de mannelijken zijn om het eens ‘plat’ te zeggen met de pen ‘slaphangers’, zelfs in de meest enerverende situaties en schijnt er zelfs een algemene ‘testistomie’ (ik weet niet of ik dit juist schrijf) plaats te hebben gehad. Er is wel ergens een mossel, waar vier [moet zijn: drie – w.k.] voeten uitsteken; dit geval laat ik dus buiten beschouwing. Maar de rest stemt tot een triestigheid, die mij zeer de bekoring van deze Lustelijke Tuin bederft. Natuurlijk moest Bosch rekening houden met de pijnbank en al die andere torturen.[4]
Uiteindelijk was Jeroen Bosch de dichter Pierre Kemp, in wie vaak ‘iets heidens aan het treuren’ was (zoals hij schreef in het gedicht ‘Natuur’, ergens in de jaren veertig), hem toch te christelijk in zijn moraliserende inkadering van de lust. Maar hij herkénde dat. Het heidense in hem, dat samenvalt met de ‘natuur’, treurt immers omdat het zich, bedwongen door een christelijke cultuur, niet volledig vrij meer kan uiten. Juist door die verwante mentaliteit voelde hij zich ook wel met Jeroen Bosch ‘intiem’.[5] In het titelgedicht van zijn in 1959 verschenen bundel Emeritaat schreef hij:
Jeroen Bosch komt wel eens voorbij,
even rusten
en praten over de na-aperij
van onze Tuinen der Lusten.
[1] Pierre Kemp aan Harry G.M. Prick, 19 april 1959, Collectie Universiteitsbibliotheek Maastricht. De overige citaten in dit bericht zijn ontleend aan: Pierre Kemp & Adriaan de Roover, Als een bezetene, maar dan veel lieflijker. Brieven 1956-1962. Bezorgd en ingeleid door Wiel Kusters, met een terugblik van Adriaan De Roover. Nijmegen, Vantilt, 2006.
[2] Pierre Kemp aan Adriaan de Roover, 10 juni 1958.
[3] Adriaan de Roover aan Pierre Kemp, 22 juli 1958.
[4] Pierre Kemp aan Adriaan de Roover, 28 juli 1958.
‘Testistomie’: Kemp bedoelt testectomie.
Over La maja desnuda van Goya merkte Kemp op: ‘zeker, die laat heel wat andere dingen zien, maar zij is te proper. Haar grootste aantrekkelijkheid mist zij voor mij. Ik ruik haar niet, zoals ik de vrouwen van de geniale de Toulouse-Lautrec ruik.’
[5] Pierre Kemp aan Adriaan de Roover, 24 maart 1959: ‘Jeroen Bosch is natuurlijk erg intiem met mij geworden bij al die bezoeken aan mijn Emeritaat.’by
by 
