Primaire teksten en schilderijen van Pierre Kemp.
In deze bijna lentelijke decembermaand een toepasselijk Kerstgedicht van Pierre Kemp uit 1959.
Kemp, 73 jaar oud, liet zich inspireren door een glas-in-loodraam van de kunstenaar Mathieu Vroemen.
Klik op de afbeelding.
by 
Pierre Kemp, de kleurrijke dichter, was niet alleen een man van gedichten en schilderijen, maar had ook een zwak voor cijfers en getallen. Zonder dat laatste was het misschien ook niet goed denkbaar geweest dat hij achtentwintig jaar lang (van 1 december 1916 tot 1 januari 1945) voor zich en zijn gezin de kost verdiende als administrateur bij de steenkolenmijn Laura in Eygelshoven, waar hij van kantoorbediende opklom tot chef van het loonbureau.
Het is een op het eerste gezicht nogal paradoxale combinatie: poëzie en rekenkunde, maar in de persoon van Pierre Kemp gingen die twee culturen goed samen. Misschien wordt dat wel op zijn allermooist zichtbaar in de cahiers waarin hij zijn voltooide gedichten overschreef: dikwijls waren dat rekenschriftjes.
Pierre Kemp was een nauwgezet beheerder van zijn gedichten.
Vanaf het begin van de jaren vijftig kreeg elk voltooid gedicht in zijn administratie een nummer, samengesteld uit de twee laatste cijfers van het jaar waarin het gedicht gereedgekomen was en een volgnummer. Zo stond bijvoorbeeld 57.377 voor het 377ste gedicht uit 1957. (Het cijfer is niet door mij verzonnen; 1957 was in Kemps productie een topjaar.)
In de jaren dat hij schilderde (dat wil zeggen: in zijn tweede schilderperiode, die in 1929 begon en in 1934 eindigde) hield hij zijn productie zeer gedetailleerd bij in productiestaten. Hij telde dat het een lust was. Daardoor weten we dat hij in het eerstgenoemde jaar in 75 dagen 33 schilderijen produceerde. Dat kwam neer, zo berekende hij, op 0,44 schilderij per dag. Het totale aantal beschilderde vierkante centimers bedroeg 56.335, dat wil zeggen 751 per productiedag.
We mogen gerust zeggen dat Pierre Kemp leed aan een telmanie.
Het gedicht ‘Avondronde over de twee bruggen’, opgenomen in de bundel Maastricht en ik (1956), maakt die manie in zijn ondertitel expliciet: ‘Tel-manie’ staat daar.
‘Avondronde…’ gaat over zijn in de jaren vijftig tot gewoonte geworden avondwandeling van de Turennestraat over de ‘Nieuwe Brug’ (de Wilhelminabrug) naar de westelijke Maasoever en vandaar over de Oude Brug (de Sint-Servaasbrug) terug naar huis.
Avondronde over de twee bruggen
Tel-manieIk telde de mensen op de Nieuwe Brug,
de vrouwen per borst, de mannen per rug
en glimlachte om een meerderheid,
waarop ik niet was voorbereid.De verbeelding blijft niet zo virtuoos,
als in jeugdroes van vuurpijl en roos.
Opeens werd in mij mijn tred versneld
om ’t geruis in mijn schedeldoos.
Op de Oude Brug heb ik niet meer geteld.
Te veel zag ik er mannenmoede ogen
en voelde mij tot niets meer aangezogen.
Blijve Maastricht als stad
één Grote Liefde, ík heb mijn tijd gehad!
De vrouwen die de dichter tegenkwam, zo grapt hij verholen, waren dankzij hun borsten op de Wilhelminabrug in de meerderheid. Het deed hem genoegen. Maar duizeligheid of plots opgekomen hoofdpijn (’t geruis in mijn schedeldoos’) maakte dat hij vlugger naar huis wilde. Op de Sint-Servaasbrug bracht hij het tellen niet meer op. Maar dat was ook een gevolg van het feit dat de meeste vrouwen die hij er zag maar weinig geïnteresseerd leken in mannen: ze hadden ‘mannenmoede ogen’. Maar het is duidelijk dat de homo eroticus hier zijn eigen ouderdom onder ogen ziet. Het ligt niet zozeer aan de vrouwen, dat hij zich onopgemerkt weet: hij heeft zijn tijd gehad.
Het verhaal met de vreemde titel ‘499.999 ½’, waarvan ik hier onlangs heb gemeld dat ik het teruggevonden heb in een niet eerder opgedoken aflevering van het tijdschrift Kakatoe uit 1924, gaat ook over tellen. Hoofdpersoon in dit verhaal is de koning van het rijk Cacomania, met de hoofdstad Haldobizi. Deze koning heeft tot zijn grote ergernis in een tijdschrift (De Koning der Geïllustreerde Magazijnen[1]) moeten lezen dat de drukste plaatsen ter wereld Londen, Berlijn, Wenen, Petrograd en Parijs heten en niet Haldobizi. Met behulp van een aantal trucs zet de koning van Cacomania nu alles op alles om zíjn hoofdstad het vermaledijde Londen, waar volgens tellingen van het tijdschrift dagelijks 500.000 personen een bepaald punt passeren, naar de kroon te steken. Met veel moeite líjkt dit ten slotte te lukken. Maar dan volgt de ontgoocheling. Een medewerker van De Koning der Geïllustreerde Magazijnen heeft stiekem meegeteld en kwam op een totaal van 499.999 ½ passanten: ‘[…] die halve was er een met twee houten beenen; wij kunnen hem onmogelijk voor één heelen rekenen.’
[1] Toespeling op De Prins der Geïllustreerde Bladen, tijdschrift dat sinds 1901 verscheen bij Uitgeverij N.J. Boon te Amsterdam. De redactie van Kakatoe. Geïllustreerd Nederlandsch Tijdschrift, waarin Kemps verhaal verscheen, noteerde in een ironisch postscriptum: ‘Wij verwachten, binnenkort te kunnen mededeelen, dat onze 500.001ste abonnée zich heeft opgegeven.
by In 1956 schreef de zeventigjarige Pierre Kemp voor het personeelsblad ‘De Mijn’ van de steenkolenmijnen Laura en Julia in Eygelshoven, waar hij van 1 december 1916 tot 1 januari 1945 op het loonbureau had gewerkt, het kerstgedicht ‘Geboorteraam’.
De kleurenman Kemp deed dat als ‘glazenier in woorden’.
De onwaardeerlijke Ivo Rosbeek hoorde er in 2014 muziek bij. Op uitnodiging van de Pierre Kemp Stichting maakte hij daar nu een opname van. Met dank aan Ivo en aan de fluitiste Maartje Meessen bieden wij u dit muzikale ‘Geboorteraam’ aan als een postume Kerstgroet van Pierre Kemp.
by In de jaren twintig van de twintigste eeuw gaf Pierre Kemps dichterschap nog blijk van een expliciet katholieke inspiratie, hoe onconventioneel het ook was in beelden en toon. Onder de ongepubliceerd gebleven bundels die hij tegen het eind van dat decennium trachtte samen te stellen was ook een collectie godslyriek, onder de aan de Openbaring van Johannes (10:12) ontleende titel ‘En ik wendde mij om om de stem te zien die tot mij sprak’. Het betrof merendeels vrij lange gedichten, zoals ‘Voorbijgang des Heeren’, ‘Litanie’, ‘Alarm’, ‘Helle ontmoeting’, ‘Wijding’, ‘Zonsondergang’ en ‘Hemelvaart’, die eerder waren verschenen in De Beiaard, Eucharistisch Congresboek, Roeping en de letterkundig almanak Erts.
In het persoonlijk archief van Pierre Kemp bevindt zich een ongedateerde brief, waarschijnlijk daterend uit 1926, van de jezuïetenpater Oscar Huf, waarin deze schrijft:
AMDG Abdij Tongerloo
Waarde Dichter,
Op reis achterhaalt mij Uw vriendelijk schrijven.
Laat ik kort zijn. Ge kunt zeggen
‘De Heer van het Meel’
Dus: ‘De Heer van het Meel is al uit’
De kwestie zit ‘m hierin:
na de Consecratie is er geen meel meer.
De zelfstandigheid van brood heeft door de Consecratie
plaats gemaakt voor de zelfstandigheid v/h
Lichaam en Bloed van Jesus Xristus.
Dus ‘kettert’ gij met: ‘de Heer in zijn Meel’Hartelijke groeten in haast tt in Xo.
Oscar Huf S.J.
Pater Oscar Huf (Amsterdam 1882 – Grave 1950), vierenhalf jaar ouder dan Pierre Kemp, verbleef geruime tijd in Maastricht, waar zijn orde aan de Tongersestraat haar priesteropleiding had. In 1920 vinden we hem vermeld als initiatiefnemer van de rooms-katholieke voetbalclub Rapid, opgericht als tegenhanger van de neutrale Maastrichtse Voetbal Vereniging (MVV). Maar dit terzijde. De zeker niet in voetbal geïnteresseerde Pierre Kemp raadpleegde hem indien nodig in theologische aangelegenheden, zoals blijkt uit bovenstaande brief waarin pater Huf (auteur van De sacramentshymnen van den H. Thomas van Aquino, Maastricht 1924) de dichter naar het katholieke leerstuk van de transsubstantiatie verwijst.
Aardig is dat naspeuringen in Pierre Kemps archief ook aan de oppervlakte brengen waarop Hufs brief en dus Kemps vraag betrekking had. Kemp werkte in de zomer van 1926 aan een (bij mijn weten ongepubliceerd gebleven) gedicht dat hij ‘Voor de vruchten er aarde noemde’ en dat een evocatie moest zijn van de sacramentsprocessie, die traditoneel uittrok op de tweede donderdag na Pinksteren. Daarbij wordt in een plechtige stoet een geconsecreerde hostie in een monstrans door de straten (en velden) gedragen.
Enkele regels uit Kemps gedicht:
In het land van Limburg hangt een bel.
Trekt ze snel, trekt ze fel!De Heer is al uit in Zijn Meel
Van de Ronde der Genade.
De weg door de velden vlamt blauw, rood en geel
Van bloemen en kerkgewaden.De Heer in zijn Meel wil nu wandlen gaan
En schouwen hoe er de aren staan.[…]
De Heer van ’t Meel schouwt uit de gouden ronde
Naar ’t wijde graan, hoe dat zijn aren pijlt.
Hij peinst wel even op de buiten-zonden,
Maar zegent toch en onverwijld.
Wanneer we deze strofen leggen naast de brief van pater Huf zien we dat Pierre Kemp zowel diens rechtzinnige formulering gebruikt als de theologisch problematische constructie ‘De Heer in zijn Meel’, en deze laatste zelfs tot twee keer toe.
De kool en de geit? Ach, ik vertel het hier omdat ik het zo curieus vind. En ook, als ik eerlijk ben, om mijn plezier om het woord ‘buiten-zonden’ dat Kemp in de voorlaatste regel van het citaat gebruikt. Dat is de ondeugende dichter, die vanaf het einde van de jaren twintig met name in het tijdschrift De Gemeenschap steeds meer zijn eigen gang zal gaan. Met die ‘buiten-zonden’ is alles bedoeld wat zich zoal aan amoureusheden in het korenveld kan hebben afgespeeld. De Heer denkt daar wel even over na, maar ziet er geen reden in om aan het graan zijn zegen te onthouden.
O ja, en over pater Huf nog even. Ook de in Maastricht geboren en opgegroeide schrijver Salvador Hertog (1901-1989, hij kwam net als Pierre Kemp ter wereld in de Mariastraat) heeft hem gekend. Naar hij mij eens vertelde is de ‘menselijke, al te menselijke’ pater jezuïet uit zijn verhalenbundel Meijer en ik (Amsterdam, De Bezige Bij, 1980) niemand minder dan Oscar Huf, ‘moderator van de plaatselijke rooms-katholieke jongelingsvereniging’. ‘Hij had de dezelfde naam als een bekend schoenfabrikant’. En ook dat klopt.
by In dit blijkens de Nederlandse Centrale Catalogus (NCC) in geen enkele Nederlandse bibliotheek aanwezige tijdschrift, KAKATOE staat een onbekend verhaal van Pierre Kemp met als titel:
‘499.9991/2’
Later meer hierover op deze site.
by Ondanks zijn wat schuchtere, om niet te zeggen schuwe aard onderhield Pierre Kemp goede relaties met een aantal buurtgenoten in de Maastrichtse Turennestraat.
Het was echt zijn habitat.
In september 1958 zocht Willy Paulissen, tweeëntwintig jaar oud, woonachtig op nummer 5 en zoon van de man die Kemp in 1955 aan zijn Engelse verfdoos had geholpen, contact met de dichter. Willy studeerde aan de kweekschool voor onderwijzers Christus Magister in Heerlen, waar hij les kreeg van de neerlandicus Harry G.M. Prick (1925-2006), die zelf sinds januari 1958 een geanimeerde correspondentie voerde met Pierre Kemp. Prick had Paulissen junior erop geattendeerd dat een groot dichter bij hem in de straat woonde. Daar was Willy zich tot dan toe niet van bewust geweest. Hij besloot zijn werkstuk voor het examen Nederlands, af te leggen in 1959, aan Kemp te wijden en vroeg belet bij zijn studieobject.
Van zijn tweede bezoek aan Pierre Kemp heeft Willy Paulissen aantekening gehouden.[1] De visite vond plaats op dinsdag 21 oktober 1958 van 8 tot 9 uur ’s avonds.
Het gesprek ging achtereenvolgens over toneel, voordracht en ballet, over kleurenpsychologie, over Chinese en Japanse dichters, over de gedichtenbundel Vier families en één poederblauw (1958), over het boek The Romance of Chinese Art (1936) van R.L. Hobson en anderen, waarvan Kemp een exemplaar bezat, en over het kopen van boeken.
Wat het eerste onderwerp betreft, zei Kemp niet te houden van voordracht. ‘Volgens hem moet men een gedicht in stilte genieten om de geluiden zelf te kunnen horen, want ’n gedicht wordt immers ook bij diepe stilte van dichter en omgeving geboren […]. Op mijn vraag of hij dan ook niet van toneel hield en de voordracht niet als kunst beschouwde, lachte hij even en zei, dat ieder zijn eigen voorliefde heeft. Hij kon de gedragen, slepende toon niet waarderen en meende dat de nederlandse voordracht steeds te dramatisch en droefgeestig was, terwijl toch niet steeds aanleiding toe was. […]
In zijn Amsterdamse tijd [1915] zag hij wel eens toneel en ballet. Zo noemde hij Midzomernachtdroom van Shakespeare. Ook zag hij ballet, maar [hij] zei liever balletmuziek alleen te horen, en niet te hoeven kijken naar de afleidende bewegingen en de dwaze kledij. Dit zeggende lachte hij enigszins spottend.’
Nu is het inderdaad zo, dat balletmuziek in Pierre Kemps grammofoonplatencollectie goed vertegenwoordigd was. Favorieten waren bijvoorbeeld Daphnis et Chloé van Maurice Ravel en Le Festin de l’araignée van Albert Roussel. Dat nam echter niet weg dat de dichter wel degelijk geïnteresseerd was in de visuele aspecten van ballet. Hij bezocht weliswaar sinds lang geen voorstellingen meer, maar boeken over dans bezat hij wel. En had hij zich in 1931 niet met al zijn fantasie en tekenkunst gestort op het ontwerpen van dansscènes? Of zoals hij het zelf in een (concept)brief aan een onbekende adressant in de Verenigde Staten noemde: ‘It are for the most part sketches for catch-dances or catch- and/or undressing and dressing dances.’[2]
Wat zijn boeken over ballet betreft: in zijn bibliotheek, die bewaard wordt in de Universiteitsbibliotheek Maastricht, bevindt zich bijvoorbeeld Design for the ballet door Cyril W. Beaumont, een speciale, 152 pagina’s omvattende aflevering van het tijdschrift The Studio uit 1937, met 250 afbeeldingen van kostuum- en decorontwerpen van beroemde designers. En ook de Dictionnaire du Ballet moderne, in 1957 verschenen te Parijs en blijkens notities op de kaft door Kemp terdege ingezien eind mei / begin juni 1958.[3] Enkele maanden voor zijn gesprek met Willy Paulissen over ‘afleidende bewegingen en dwaze kledij’. Opmerkelijk ook: voor Harry G.M. Prick en zijn verloofde Lily Maessen schreef hij een ‘suite’ van negen gedichten, Ballet de Coeur, die eind september 1959 het licht zag in de vorm van een boekje ter gelegenheid van het op 1 september gesloten huwelijk. Het waren gedichten met Franse titels, aanduidingen van choreografisch gedachte scènes: ‘Entrée romantique’, ‘Couleur de chair’, ‘La voix sous le soleil’ enzovoort.
De gesprekken van Willy Paulissen met Pierre Kemp kregen ook nog in 1959 een vervolg. In een briefje gedateerd 18 juni 1959 schreef de dichter aan de student:
Leest U, als besproken, elke regel vers grondig, desnoods nog van achteren naar voren.
Gaarne zie ik U dan met Uw selectie weer verschijnen hier.
Tot dan, met vriendelijke buurtgroet,
Uw
Pierre Kemp
In de tussentijd was ook Willy’s vader, Coen Paulissen, die als expeditiechef bij Vroom & Dreesmann werkte, weer eens in actie gekomen voor de oude dichter. Op 18 november 1958 schreef Kemp aan Paulissen senior:
Voor een braaf jongetje[4] van een mijner litteraire vrienden, moet ik een doos ‘LEGO-BOUWSTENEN’ kopen of beter gezegd laten rijden tegen 6 December e.k..
Deze dozen worden bij V. & D. verkocht. Ik zelf kan er niet komen en mijn huisgenoten doen het niet graag, bang dat ze het niet goed doen.
Zoudt U niet zo vriendelijk willen zijn, mij hierin van advies enz. te willen zijn? Ik heb hier het foldertje, waar een aantal modellen op staan. Het gaat om een doos van ± f. 10.- met zoveel mogelijk blokjes om te bouwen. Bij voorbaat dankend voor de te nemen moeite, hoogachtend,
Pierre Kemp
Een kleine week later was de missie van de heer Paulissen voltooid. Pierre Kemp schreef hem:
Deze dagen ontving ik van V. & D. door Uw goede zorgen de Lego-doos voor het brave jongetje. Ik heb de chauffeur direct betaald en zo zal dit ook wel in orde zijn.
Mijn hartelijke dank voor Uw tussenkomst in deze en gaarne tot wederdienst bereid,
met vriendel. gr. en hoogachting
Pierre Kemp
Dit briefje werd Kemps straatgenoot, acht huizen verderop in de richting van het Sterreplein, per post bezorgd. (De door de dichter gefrequenteerde rode brievenbus stond schuin tegenover zijn huis, op de hoek met de Antoon Lipkensstraat, bij het nu al geruime tijd geleden gesloopte patronaat.)
Wie hier wie een wederdienst bewees, Kemp die Willy gewillig te woord stond over zijn poëzie of Coen Paulissen die Kemp van dienst was met betrekking tot de legoblokjes, dat was om het even. Met Willy bleven de contacten in ieder geval bestaan tot in 1963.
Op 18 december 1961 dankte de dichter zijn studieuze lezer voor diens ‘gestadige belangstelling in mijn dichtwerk gedurende al enige jaren.’
Op 15 juni 1962 liet Willy Paulissen, inmiddels getrouwd, ’s avonds tegen kwart voor 7 door zijn vrouw Hanny een bos pinksterbloemen, geplukt langs het Albertkanaal (Pottenberg) bezorgen bij Pierre Kemp. Hij noteerde later:
De andere dag zag ik de bloemen voor de ruit staan, zichtbaar door de gordijnen. Ik wist dat ik P.K. hiermee blij zou maken.
Die dag revancheerde Kemp zich met een gedicht, sprookjesachtig, als van Hans Christian Andersen:
PEENKSTERBLOMME
(Margerieten)
voor Willy PaulissenDe bloemen keken door de blauwe ruiten
en zagen de wassende maan.
‘Alles is nu toch zo vrij daar buiten
en wij moeten achter de glazen staan!’
De oudste bloem, het eerst compleet gekomen,
sprak met de stem-van-bloemen-dromen:
‘Ja, maar wij staan hier in het dichterhuis
met al zijn rijen boeken. Dat geruis
daar is niet van een vlinder van de nacht.
Het is zijn eigen geest, die dankt héél zacht
zowel de schenker van ons stille bloemen,
als de bevallige, die ons tot hem bracht
en waar hij niet de naam van weet, om die te noemen.’Nacht van 15 op 16 juni 1962.
Dit is Pierre Kemp op zijn charmantst. Een alleen maar impliciete verwijzing naar het feit dat hij wel veel van weidebloemen, maar eigenlijk niet van bloemen in vazen hield. Geplukte of afgesneden bloemen golden voor hem in zekere zin als vermoord. Maar vooral: hij voelde een zekere verlegenheid over het feit dat hij ‘de bevallige’ die hem de bloemen bezorgd had in zijn dankvers niet bij haar naam kon noemen. (De naam was Hanny Jurgens, en het toeval heeft gewild dat zij een dochter was van Hub Jurgens, een jongere collega van Pierre Kemp op het kantoor van de steenkolenmijn Laura in Eygelshoven.)
Een jaar later, in juni 1963, herhaalde Willy Paulissen zijn bloemengroet. Opnieuw stuurde hij een boeket dat hij bij de wijk Pottenberg, waar hij sinds zijn huwelijk woonde, had geplukt. Kemp schreef hem:
Voor Uw fleurig juni weiden-boeket-der-velden hierbij mijn beste dank. U hebt het mooi gekozen in de goede soorten, die mij al uit mijn kinderjaren bekend zijn en bijgebleven en bij herhaling in mijn kleine en grotere gedichten zijn opgenomen.
Een volgend bericht in deze serie gaat over Pierre Kemp en de bewoners van Turennestraat 19.
[1] Ik dank de heer W. Paulissen hartelijk voor de inzage die ik enkele jaren geleden mocht hebben in zijn memorabilia betreffende Pierre Kemp.
[2] Meer hierover in Wiel Kusters, Pierre Kemp. Een leven. Nijmegen, Vantilt, 2010, 331-333.
[3] Zie de catalogus van (een belangrijk deel van) Kemps boekerij in Wiel Kusters / Harry G.M. Prick, ‘Bladeren en lezen in groot verstaan’. Pierre Kemp in de wereld van het boek. Maastricht, Datawyse / Universitaire Pers Maastricht, 1995.
[4] Bedoeld was Folkert Tijdens, het zoontje van E.F. (Harrie)Tijdens, dermatoloog en oriëntalist. Over Tijdens zie: Wiel Kusters, Pierre Kemp. Een leven, passim.
by