Waar precies weten we niet, maar ergens in Maastricht heeft Pierre Kemp in 1957 de observatie gedaan die hem inspireerde tot het gedicht ‘Waar vroeger’, met de drastische openingsregels:
Waar vroeger grootvader grootmoeder nam,
staat nu een tankwagen van de P.A.M.!
PAM was de naam van een oliemaatschappij, onderdeel van de Steenkolen Handelsvereening. Op internet zijn reclamemodellen te zien van zulke tankwagens uit de jaren vijftig.
Kemps gedicht vervolgt met deze nu onmiddellijk te begrijpen overdenking:
Grootvader is nooit zo blauwzwart geweest
en grootmoeder nooit zo rood.
Zij droegen geen drie witte letters langs hun leest
of tegen hun schoot.
Het leven is hun toch gelukt,
zij hebben elkaar intijds geplukt.
Door een toeval (maar wat heet toeval als je graag los en vast leest?) stuitte ik onlangs op een ‘Liederbuch für altmodische Leute’ met de titel: Als der Grossvater die Grossmutter nahm, een voor het eerst in 1886 verschenen verzameling Duitse poëzie uit de jaren 1840-1870, sinds 1986 verkrijgbaar als Insel Taschenbuch.
Pierre Kemp, de lustige lezer, moet het gekend hebben.
De bloemlezing ontleent haar titel aan ‘Das Grossvaterlied’ uit 1813 van August Friedrich Ernst Langbein, waarvan elk van de zeven strofen met deze regel begint:
Als der Grossvater die Grossmutter nahm
Langbeins gedicht zingt de lof van de goede oude tijd, toen bijvoorbeeld nog ‘sittig verschleierte Scham’ heerste:
Man trug sich fein ehrbar und fand es nicht schön,
In griechischer Nacktheit auf Strassen zu gehen.
De vrouw haalde haar neus niet op voor huishoudelijk werk, ze las geen romans en hield meer van haar kind dan van een schoothondje.
Van Langbeins cultuurklacht ligt quintessens in de laatste regels, waar de dichter zegt dat in grootvaders en grootmoeders tijd vaderlandslievende burgers niet naar vroeger hoefden te verlangen en toornig te wensen: ‘O gäbe den Deutschen ein holdes Geschick / Die glücklichen Grossvaterzeiten zurück!’
In lijn met de in het gedicht opgeroepen ‘Biederkeit’ moet dat ‘genomen’ worden van Grossmutter door Grossvater hier overigens primair worden gelezen als: ‘tot vrouw genomen’. Dus: Toen grootvader met grootmoeder trouwde.
De ‘ondeugende’ Kemp vatte het duidelijker plastischer op.
De lezer die zich afvraagt in welke Maastrichtse straat PK die tankwagen zag staan pompen, kan ik geen zekerheid bieden. ’s Dichters grootouders van vaderskant hebben aan de Kommel en in de Bogaardenstraat gewoond; Bompa en Bomma van moederszijde in de Eikelstraat, aan de Houtmaas en in de Plankstraat. (Zie mijn in 2010 verschenen biografie: Pierre Kemp. Een leven.)
by 