De grammofoonplaat uit de platenverzameling van Pierre Kemp die de dichter inspireerde tot het schrijven van ‘Gramophone DB 4930’ (collectie Universiteitsbibliotheek, Maastricht)
Gramophone DB 4930
Ik hoor in rood Ravel en eer ‘k het merk, bol ik mijn wangen en bugel ik mee met onvolkomen glans, maar even sterk een der fanfares uit Daphnis en Chloé.
’t Is uit. Ik glimlach om mijn prille waan
te menen, dat ik fel heb meegedaan.
Wat is dit nu ook eigenlijk geweest
wel anders dan een kort en simpel feest,
te blazen voor ’n denkbeeldige compagnie,
als ik in vermiljoen de dingen zie?
Pierre Kemp, 11 februari 1940 (gepubliceerd in Phototropen en noctophilen, 1947)
In ‘Muzikale vooruitzichten’, een prozastuk dat hij in 1945 schreef, herinnerde Pierre Kemp (1886-1967) zich dat hij als kind met een schaar op de ijzeren handvatten van een stel ouderwetse strijkijzers timmerde en dat de op die manier voortgebrachte klanken hem kinderlijk deden peinzen. Het waren nog onbegrepen suggesties betreffende een soort van muziek die hij pas veel later zou horen, als ‘een openbaring achter de nevelen’.
Hij schreef dat in een tijd van (wederop)bouw, overal,‘vooral het leggen van nieuwe bruggen’. En enigszins snobistisch voegde hij daaraan toe: ‘Wie denkt hier niet aan Dnieprostroï van Julius Meytuss’?
Het is niet waarschijnlijk dat de lezers van het Advertentieblad voor Limburg, waarin de dichter deze uitspraak deed, bekend zijn geweest met het genoemde, sociaal-realistische werk van de Russische componist Julius Meytuss, geschreven voor percussie-instrumenten. Een muzikale evocatie van de in 1932 voltooide bouw van een stuwdam in de rivier de Dnjepr. Kemp bezat hiervan een opname, Dnieprostoi: 4e Partie de la Suite descriptive nr. 2, aangeschaft op 28 juli 1934.
Luister hier:
Tijdens zijn verblijf in Amsterdam als leerling-journalist bij het dagblad De Tijd, in 1915, had Pierre Kemp vriendschap gesloten met de componist en muziekcriticus Matthijs Vermeulen, met wie hij geregeld het Concertgebouw bezocht. Vermeulen leidde hem in in met name de moderne Franse muziek.
Behalve van Debussy en Ravel heeft Pierre Kemp in Amsterdam werk kunnen horen van César Franck (Symfonie in d, 1888), van Saint-Saëns (Symfonie nr. 3 in c, de zogenaamde Orgelsymfonie) en van Berlioz (Grande Messe des Morts, 1837).
Van al de hier genoemde componisten heeft hij in latere jaren, toen hij in de Turennestraat in Maastricht begon met het aanleggen van een discotheek, grammofoonplaten aangeschaft.
Van Debussy in 1932, als een van zijn eerste aankopen, Prélude à l’Après-midi d’un faune en Nocturnes, en in 1934 fragmenten uit Pelléas et Mélisande. Ibéria had Kemp sinds 1938 onder oorbereik.
Ravel kwam in 1932 binnen met Pavane pour une Infante défunte, Ma Mère L’Oye, Boléro en een jaar later met het concert voor piano en orkest. Ravels Rhapsodie Espagnole kocht Kemp in 1934.
César Franck was in 1932 in de Turennestraat vertegenwoordigd met Trois pièces pour grand orgue en Chorale nr. 1 in E. Zijn symfonie volgde vier jaar later.
Van Saint-Saëns schafte Kemp in 1932 Le Carnaval des animaux aan en in 1935 het symfonisch gedicht Danse macabre. Zijn eerste verworvenheid, in 1932, uit het op plaat uitgebrachte werk van Berlioz lijken te zijn geweest drie dansen uit La Damnation de Faust. Daarna volgden onder andere de ouvertures Béatrice et Bénédict en Benvenuto Cellini, en ‘La reine Mab’ uit Roméo et Juliette.
Deze gegevens waren te gedetailleerd om ze op te nemen in mijn in 2010 verschenen biografie van Pierre Kemp. Maar het leek me aardig ze hier eens te memoreren.
In 2016 is de Pierre Kemp Stichting erin geslaagd Kemps grammofoonplatenverzameling veilig te stellen en als studieobject onder te brengen in de Universiteitsbibliotheek van Universiteit Maastricht, waar deze dikwijls zeldzame en kwetsbare platen (van bakeliet met een coating van schellak) in het depot worden bewaard.
Het is in een bijzondere verzameling, aangezien Kemp er in de loop der jaren steeds meer toe overging opnames te kopen – zij moesten meestal voor hem worden besteld – van composities die zelden op de radio te beluisteren waren. Kemps discotheek was allerminst een doorsneeverzameling.
Luister HIER naar het L1-radioprogramma Ik hoor in rood Ravel van Tom Doesborg en Wiel Kusters: bijna twee keer een uur muziek uit de collectie van Pierre Kemp, gelardeerd met verhalen en anekdotes over de dichter en zijn muzikale voorkeuren.
Pierre Kemp was een groot muziekliefhebber. Zijn grammofoonplaten, vanaf zijn vroegste aankopen in de jaren ’30, zijn gelukkig bewaard gebleven en werden ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek Maastricht, waar men naast zijn boeken ook brieven en andere handschriften van de dichter kan vinden.
Cultureel erfgoed van belang.
Een groot deel van zijn platencollectie heeft Kemp verworven bij Muziekcentrale Hilger, die gevestigd was aan de Wycker Brugstraat 18 in Maastricht.
Muziekcentrale Hilger in 1954. Foto van de Facebookpagina ‘Veer zien van Wiek’.
Over Muziekcentrale Hilger, die geleid werd door de in Kerkrade geboren Victor Hanöver en zijn uit Aken afkomstige vrouw Maria Hilger, kwam ik het een en ander te weten uit het door Mieke Kirkels samengestelde boek Else Hanöver. Oorlogsjaren in Maastricht. War Years in Maastricht (Maastricht, 2009). De zaak van het echtpaar Hanöver begon in de jaren ’20 als pianohandel, maar werd in het daaop volgende decennium uitgebreid met de verkoop van ook andere instrumenten en met een reparatiewerkplaats. In het zojuist genoemde boek vertelt dochter Else: ‘Later werd het assortiment uitgebreid met grammofoonplaten. Onze vaste klanten wisten dat pa alle moeite zou doen om de gevraagde opname te pakken te krijgen. Smokkelen was een van de methoden om aan platen te komen. Een houten kist werd onder de passagiersstoel van de auto gemonteerd en in Aken gevuld met platen. Zo reden we langs de douane.’
Interieur van Muziekcentrale Hilger. Foto van de website https://www.europeana.eu/portal/nl/record/2021646/HttpHandler_icoon_ico_file_423973.html
In de oorlogsjaren richtte Victor Hanöver in de Muziekcentrale een opnamestudio in. De klant kon er bijvoorbeeld de stem laten vastleggen van zijn kinderen. Vader Hanöver maakte een opname van zijn dochter, die het gedicht ‘Aon Mastreech’ van Edmond Jaspar voordroeg (‘Aw stad van Treech! Es iech tiech zeen/ van oet m’n vinster…’), met achtergrondmuziek.
In deze muziekstudio kwam misschien ook de opname tot stand van het door Pierre Kemp uitgesproken dankwoord voor de Constantijn Huygensprijs 1956.
In de correspondentie van Pierre Kemp met enkele vrienden en relaties kan men hier en daar lezen over de wijze waarop de dichter gebruik kon maken van de diensten van Muziekcentrale Hilger.
Zo schreef hij aan zijn eveneens discofiele vriend FERNAND LODEWICK, in juni 1950:
Maar zo’n plantenhandel blijft een gevaarlijke aangelegenheid, vooral als men zich zoals ik moet beperken. Men wordt er te gauw verleid en dan wijkt men van een uitgestippeld program af en heeft er achteraf spijt van. Vooral als men hier toch niet zo gemakkelijk kan krijgen, wat men au fond wil hebben. […] Op 18 December jl. bestelde ik bij een Amsterdamse firma vier Franse platen, ik heb ze nog niet. In Januari bestelde ik vier Decca-platen met Spaanse en Franse muziek bij Hilger. Ik Juni heb ik ze successievelijk gekregen met etiketten, geschonden door platenwisselaars (naar alle waarschijnlijkheid) en gedeeltelijk met verschoten etiketten. Vooral de geschonden etiketten stemden tot nadenken. Dit alles “sub rosa”.
Ik geloof, dat wij onze voorkeur voor Franse muziek niet die expansie in Nederland kunnen geven, die wij wel wensen. Komt U nooit in Luik, om daar eens na te snuffelen of het daar niet beter is en wat de platenmarkt daar anders biedt dan hier? België behoort, als ik het wel heb, tot de Franse provincie, zoals wij hier tot de Engelse behoren. U kunt dan meteen eens informeren, welke moeilijkheden en onkosten de invoer van platen met zich meebrengt en welke de prijzen der platen daar zijn. Persoonlijk kan ik niet meer de reis maken, ik kan me niet meer zo goed bewegen en dan mijn arm hart, ik moet het wel degelijk ontzien.’
In oktober 1950 schrijft hij aan Lodewick enthousiast over de uitbreiding van zijn discotheek, mede dankzij de bijdrage van zijn zoon Toine. Zelf kocht hij werk van Sibelius, Wagner, Bach en Janácek.
Op het ogenblik heb ik bij Hilger alleen nog in bestelling de Ballade voor piano en Orkest van Fauré, overigens ook al weer van begin Juli […] voorts twee clavecymbel-opnamen van Couperin “La Fleurie” en “Le Carillon de Cythère”[…].
In april 1952 geeft Kemp uitdrukking aan een zekere (vriendschappelijke) jaloezie, wanneer hij aan Lodewick schrijft over de ‘uitbulkende tas’ waarmee die zijn ‘platentropheeën’ van de Wycker Brugstraat naar zijn ‘platen-horst’ (zijn roofvogelnest) vervoert. Zelf heeft hij in het eerste kwartaal ‘zegge twee platen’ bijgekregen: een schamele vangst. ‘Zo af en toe vergeet onze platen-procureur [de heer Hanöver dus] ook nog de bestellingen door te geven, maar nu hij dat lieve kind daar in zijn administratie heeft, zal dit, ook volgens hem, wel tot het verledene gaan behoren.’
Ook in zijn briefwisseling met oud-collega (van de steenkolenmijn Laura) JOZEF VINKEN in Kerkrade gaat het van tijd tot tijd over de aanschaf van grammofoonplaten.
Vinken heeft Kemp als geschenk twee platen in het vooruitzicht gesteld die zijn (Vinkens) muzikale voorkeuren weerspiegelen, maar moet er uiteindelijk toe besluiten de dichter het geld voor de aanschaf te sturen, omdat hij de platen zelf niet dan met moeite te pakken kan krijgen. Het gaat om Wagners ‘Vorspiel aus Lohengrin’ en de ‘Triumphmarsch aus Aida’ van Verdi.
In december 1951 meldt Kemp hierover aan Vinken:
Voor die gramofoonplaten moet U niet naar Duitsland gaan. Ik begrijp Uw leverancier eigenlijk niet goed; de platen in kwestie zijn zeer courant en ik weet zeker als ik bij mijn leverancier, dhr. Victor Hanöver, een zoon van de vroegere muziekleraar van Rolduc, binnenloop, dat ik ze direct heb. Na de laatste prijsverhoging koop ik er uit principe geen meer, of het moest iets uitzonderlijks zijn. Tegenwoordig kosten de 30 centimeter-platen maar even fl. 7.75, behalve de goedkopere, die nog fl. 6.25 kosten. Daar zit de luxe-belasting dan in. In Engeland vecht een vooraanstaand liefhebber-redacteur van een gramofoon-grootblad al 22 jaar om de autoriteiten te overtuigen, dat gram.platen geen weelde zijn en voor de studerenden gelijk moeten staan met boeken, waar ook geen belasting op drukt. Maar met de fiscus valt natuurlijk niet te redeneren.
En een week later:
Hiermede bevestig ik U de goede ontvangst van Uw brief van 27 dezer. Hartelijk dank voor zijn inhoud, waaronder ik ook begrijp de “bijlage”, die het mij mogelijk maakte Uw geschenk te realiseren.
Zoals ik ‘t wel verwachtte, is het ook uitgekomen. Ik vond bij de Muziekcentrale Hilger (eigenaar V. Hanöver) beide platen aanwezig, met dien verstande, dat hij van de marsch uit Aïda een versie in voorraad had, die ik reeds bezat en waarbij de marsch door koorgedeelten telkens wordt onderbroken. Deze heb ik natuurlijk niet meer genomen, maar wel een andere plaat besteld, waarop de marsch in één symphonisch geheel voorkomt. Dit wordt maar een kwestie van enige dagen bij deze zaak, die meer uitsluitend op klassieke muziek is gespecialiseerd. Intussen loopt de plaat bij mij ter Uwer ere en herinnering en ik ben de passage aan ‘t zoeken door U uit Lohengrin aangehaald: “dass unsre Weisheit Einfalt ist”. Misschien inspireert de tekst mij nog en ontvangt U nog een dankbetuiging in verzen en op rijm. Laat het mij hopen! Ik zoek nog even voort ondertussen. De idées komen vaker en groeien vaker onder het beluisteren van de statige tonen, evenals soms van de meer dans-achtige rhythmen.
Dat ‘Lohengrin’-gedicht heft Kemp daadwerkelijk geschreven. En hoe kon het anders voor een dichter voor wie, zoals hij hier weer eens bevestigde, muziek tot de belangrijkste inspiratieve krachten behoorde. Hij stuurde zijn poëem naar Kerkrade, tezamen met een voor Vinken gekocht exemplaar van Lodewijks wijngids.
Een mooi minicollege van Lotte Jensen van de Radboud Universiteit Nijmegen over ‘lichtdichters’, met als klap op de vuurpijl (na ongeveer 17 minuten) aandacht voor Pierre Kemp.
Naar aanleiding van de vernoeming van een deel van het Maastrichtse stadspark naar Pierre Kemp publiceerde Hans Moleman op de website thuis in Maastricht.nl een stimulerend en uitdagend artikel.
De stad Maastricht moet méér doen met Pierre Kemp, zeker in het zo door hem geliefde stadspark.
‘Pierre Kemp, welke Maastrichtenaar kent ‘m niet?
De grootste dichter die de stad heeft voortgebracht […] is voor veel mensen in Maastricht nog een grote onbekende, blijkt op een mooie najaarsdag in het Stadspark. Het stuk van het park bij de grote vijver is sinds kort met nieuwe naambordjes vernoemd naar Pierre Kemp.
Pierre wie? Vragende blikken bij twee rasechte Maastrichtse twintigers die met professionele hengeluitrusting bij de vijver zitten. “Is-ie een voetballer van MVV, van vroeger?”’
In het tijdschrift Volzin van december 2017 publiceerde Eric Corsius een artikel over de religiositeit, meer speciaal de katholiciteit en de ontwikkelingen daarin, van Pierre Kemp: ‘Het innerlijke gevecht van Pierre Kemp. “Gij blijft mijn God en ik uw faun”.’
by 
